Zıwanê mao ewroyên de be desan ra terzê nuştışi estê. Her nuskar gorey fekê dewa xo nuseno u hende ke zaneno zıwani hıni xebetneno.

Her ca de mınaqeşe beno ke jû çekuye senên gereke raşt bınusiyo. Ez be Mesut Asmên Keskini ra çend serran ra nat yew kıtabo ke kokşınasiya Zazaki seroyo, gırweyenime. Uca tesbit kenime ke kamci çekuye ya zi prefiks u sufiks tewr be şeklo kehan mendo.

Seba tesbitkerdene ma zıwananê verênan ra istıfade kenime, vacime:

Pehlewki, Partki, Ewısta, Farskiyo Kehan ya zi Sanskrit.

Pê na raye beno aşkera  ke vengan u menan senên be wexti ra şeklê xo vırnao.

Mısalê vacime: "roc" 'güneş' (fekanê binan de: ruec, roj, roz) Soğdki de "rōč" biyo (tıya ra beno ke Tırki "oruç" yeno) oyo ke reseno Ewısta "raōčah" 'ışık, gündüz ışığı'. Partki de no "č" beno "ž" (rōž, bıwane: roj), Pehlewki de axıri "z" (rōz).

Goranki de (lehcey "Zengene"y de) hewna "roç"o. Merdum şeno sayiya nê zanayışi ra bızano ke Zazaki de "c" nê vengê "ç"y ra veciyao miyan u taê fekan de biyo "j" u "z". Labelê taê qısanê kehanan de "c" (sey "cenaene (cınıtene)" '(alet) çalmak, vurmak', "ceniye" 'kadın', "cıwiyaene" 'yaşamak', "cınde" 'diri') Zazaki de vengo verên de zi "c" mendo, labelê Partki u Kurdki de biyo "j", Farski de zi "z".

No vıriyayış çekuyanê ğeriban de zi esto, vacime "zewac" 'evlilik' (zewaj, zewaz) oyo ke Erebki ra kewto zıwanê ma ya zi qısanê Zazaki de "uca" 'orası' de zi taê fekan de beno "uja, wıja" u Dêsımê rocakewtene (şerq) u taê dewanê Çêrmuge u Aldûşe (Gerger) de "uza, wıza, uska". Labelê no vıriyayış tarixi u zıwananê İrankiyan miyan de niyo, tenya fekanê Zazaki rê xaso u fenomeno neweo ke vacime 150 serra peyêne de veciyao meydan.

Gorey nê metodi ez wazenan ke şıma rê jû listay qıckeke teqdim bıkeri ke çekuyê maê ke her ca de ferqınê, senên raşt nusiyenê.

 

Reqemi

 

1-10

yew (neri), jû (mayki) dı hirê çehar ~ çar panc şeş hewt heşt new des
bir iki üç dört beş altı yedi sekiz dokuz on

 

20-1000

vist hirıs çewres pancas şeşti hewtae heştae newae se hezar
yirmi otuz kırk elli altmış yetmiş seksen doksan yüz bin

 

Zemirê şexsi

 

Halo raşt (Casus Rectus, yalın hal)

ez tı o a ma şıma ê
ben sen o (eril) o (dişil) biz siz onlar

 

Halo çewt (Causus Obliquus, eğik hal)

mı(n) to ey ae ma şıma inan

 

Be peyherune (postposition, arka ilgeç)

mı rê to rê ey rê ae rê ma rê şıma rê inan rê
bana sana ona (eril) ona (dişil) bize size onlara

 

mı ra to ra ey ra ae ra ma ra şıma ra inan ra
benden senden ondan (eril) ondan (dişil) bizden sizden onlardan

 

Zemirê işareti

 

Halo raşt (Casus Rectus, yalın hal)

o a ê
o (eril) o (dişil) onlar

 

no na nê
bu/şu (eril) bu/şu (dişil) bunlar/şunlar

 

eno ena enê
işte bu (eril) işte bu (dişil) işte bunlar

 

Halo çewt (Causus Obliquus, eğik hal)

ey ae inan
onu (eril) onu (dişil) onları

 

ney nae ninan
bunu (eril) bunu (dişil) bunları

 

eney enae eninan
işte bunu (eril) işte bunu (dişil) işte bunları

 

Sufiksê (peybendê) kesan (kesnışan)

 

ez-an tı-y-ê tı-y-ay o-y-o a-w-a
benim sensin (eril) sensin (dişil) odur (eril) odur (dişil)

 

ma-y-me şıma-ê ê-y-ê
biziz sizsiniz (eril) onlardır (dişil)

 

Fêli

 

İndikatif (qalıbê ramotışi (gösteri)) de

ken-an ken-ê ken-ay ken-o ken-a
ediyorum ediyorsun (eril) ediyorsun (dişil) ediyor (eril) ediyor (dişil)

 

ken-ime ken-ê ken-ê
ediyoruz ediyorsunuz ediyorlar

 

Subjonktif (qalıbê waştene) de

bıker-i bıker-ê bıker-o
edeyim edesin (eril, dişil) etsin (eril, dişil)

 

bıker-ime bıker-ê bıker-ê
edelim edesiniz etsinler

 

Emır kerdene de

bık-e bıker-ên
et! edin!

 

Sıfeti

 

Taê sıfetê mıhimi

rınd/hewl qıc(kek) gırd werdi newe kehan
iyi küçük büyük ufak yeni eski

 

cınde cirek/baqıl xırt çapık lez hêdi erciyae/qıymetdar
canlı akıllı cesur çabuk hızlı yavaş değerli

 

veyşan teyşan mırd germ serd honık tûc
aç susuz tok sıcak soğuk serin acı/keskin

 

Zerfi u çekuyê grameri

 

Çend kategoriyan ra çekuyê grameri

raşti piya ciya cêr cor qet/çı/hêç
gerçekten birlikte ayrı aşağı yukarı hiç

 

senên/çıtewr hına, hıni key/çı wext o wext/a sıre
nasıl böyle, öyle ne zaman o zaman

 

koti/kamca/çıya tıya/nica uca peydêna/bedêna dıme ra
nerede burada orada sonra ardında/ondan sonra

 

sewbin bin çend hende çıqas
başka diğer kaç o kadar/bu kadar ne kadar

 

xo/ho xwezi be to taê dewamê cı xwezıla/kaşkia/werekna meger/yoxro
kendi ne mutlu sana bazı davamı keşke meğerse

 

Vengê "şt"y u "st"y

 

raşt waşt nuşt vıraşt reşt goşt
sağ istedi yazdı yaptı yetişti et

 

vist dest mast dost mest
yirmi el yoğurt dost sarhoş

 

Vengê "ıw"i

 

zıwan şıwane cıwan cıwamêrd zıwa
dil çoban genç erkek kuru

 

Taê çekuy

 

Tebiet

awe adır dınya zerrn sêm asmên aşme roc estare roşti/roşna tici/tirêce
su ateş dünya altın gümüş gökyüzü ay güneş yıldız ışık güneş ışını

 

Çekuyê mıxtelıfi

ser bın keye bıngeh keyf gênc gi giyan vıle sae mıroye
üst alt ev temel keyif genç bok can çiçek elma armut

 

Wıcud

çım bırûye dından sere lew goş bazi velık/gurçık zerri
göz kaş diş baş dudak kulak kol böbrek kalp

 

Heywani

estor her manga ga bıze bızek verek veşn/beran mıriçıke teyr
at eşek inek öküz keçi oğlak kuzu koç serçe kuş

 

Wexti

ewro emşo emser roce serre peroc/nêmroc şan şewe şewdır/sıbay
bugün bu gece bu yıl gün yıl öğle akşam gece sabah

 

Mewsımi

wesar amnan payiz zımıstan
ilkbahar yaz sonbahar kış

 

Rengi

 

Rengê besiti

sûr zerd kesk kewo siya sıpê
kırmızı sarı yeşil mavi siyah beyaz

 

Merdum

 

cenıke mêrdek/mêrık merdum/mordem keyneke lacek mae pi
kadın adam insan kız çocuğu oğlan anne baba

 

ceniye mêrde keyna lac bıra wae
karı koca kız oğul kardeş bacı/abla

 

Vokatif (vengdayış) de

da-ê ba-o bıra-êno
anne! baba! kardeşler!

 

Tamkerdena cumlan

 

Halo raşt

bıra-ê mı wa-y-a mı ~ wa-y-ay mı doman-ê mı
kardeşim bacım çocuklarım

 

bıra-o delal wa-y-a delal-e doman-ê delal-i
güzel kardeş güzel bacı güzel çocuklar

 

Halo çewt

bıra-ê delal-i wa-y-a delal-e doman-an-ê delal-an
güzel kardeşi güzel bacıyı güzel çocukları

 

Be name ra

bıra-ê Mehmed-i wa-y-a Mehmed-i doman-ê Mehmed-i
Mehmet'in kardeşi Mehmet'in bacısı Mehmet'in çocukları

 

bıra-ê Mehmed-i wa-y-a Mehmed-i doman-an-ê Mehmed-i
Mehmet'in kardeşini Mehmet'in bacısını Mehmet'in çocuklarını

 

Be zemiri ra

bıra-ê mın-o rındek wa-y-a mın-a rındek-e doman-ê mın-ê rındek-i
benim güzel kardeşim benim güzel bacım benim güzel çocuklarım

 

Be zemir u name ra piya

bıraê Mehmedi-o rındek
Mehmet'in güzel kardeşi

 

Taê fêli

 

şaene (şen-, bış-) rıştene/erşawıtene vıriyaene gırweyaene/xebetiyaene şûwıtene
edebilmek göndermek değişmek çalışmak yıkamak

 

gırewtene (gên-, bıgêr-) cı kewtene esterdene tırawıtene pawıtene cenıtene pewtene (pewcen-, pewc-) peyşaene werdene (wen-, bıwer-)
almak girmek silmek çalmak (hırsızlık yapmak) beklemek çalmak (müzik enstrümanı) pişirmek pişmek yemek

 

mendene (man-) wendene (wan-) vêrdene viyarnaene decaene dacnaene kıştene
kalmak okumak geçmek geçirmek ağrımak ağrıtmak öldürmek

 

şınasnaene/nas kerdene fehm kerdene/areze kerdene
tanımak anlamak

 

Taê edati

 

be be ... ra pê de ra rê sey se ke ...
ile ile ile (yoluyla) -de -den -e (yönelme) gibi nasıl ki ...

 

Mesder

 

-ene (fêlan de): kerdene, berdene, zanaene, amaene
-mek: yapmak, götürmek, bilmek, gelmek

 

Mesder be "-ene" beno nameo mayki zi (misal: "merdena cı" 'onun ölümü')

 

-ış (nameo neri): kerdış, berdış, zanayış, ameyış
-me, -iş: yapma/yapış, götürme/götürüş, bilme/bilgi, gelme/geliş

 

Seba gama verêne hende melumat kafiyo. Umıd kenan ke mı şıma rê rêçıkê/koka taê qısan u şeklo tewr kehan u esıl sero kerd areze u pê na lista raştnuştışê Zazaki de taê meseley hel biy.